Wielu pożyczkobiorców nie zdaje sobie sprawy, że pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego mogą zostać uznane za niedozwolone, nawet jeśli ich wysokość nie przekracza ustawowych limitów. Wynika to z orzeczenia Sądu Najwyższego ta oznacza, że sądy mają prawo badać, czy opłaty nałożone na konsumenta nie naruszają jego interesów i nie prowadzą do nieuczciwej przewagi pożyczkodawcy. Wyrok otwiera drogę do skuteczniejszej kontroli umów pożyczkowych pod kątem ochrony praw konsumentów.
Sprawa dotyczyła umowy pożyczki zawartej w 2018 roku na kwotę 4000 zł. Pożyczkobiorczyni miała spłacić pożyczkę w 30 ratach po 300 zł, przy czym znaczną część całkowitego kosztu kredytu stanowiła prowizja wynosząca około 3000 zł. Umowa została wypowiedziana, a pożyczkodawca zażądał od konsumentki zapłaty około 9000 zł.
Sąd rejonowy częściowo uwzględnił żądanie pożyczkodawcy, ale jednocześnie uznał, że wysokość prowizji może podlegać ocenie pod kątem zgodności z dobrymi obyczajami i zasadami ochrony konsumentów. Sąd podkreślił, że fakt, iż pozaodsetkowe koszty kredytu mieszczą się w ustawowym limicie, nie oznacza, że automatycznie są zgodne z prawem.
Spór trafił do sądu drugiej instancji, który skierował pytanie prawne do Sądu Najwyższego. Pożyczkodawca argumentował, że skoro wysokość prowizji mieściła się w granicach określonych w art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim, nie powinna podlegać dodatkowej ocenie pod kątem uczciwości. Sąd Najwyższy nie podzielił tego stanowiska.
Sąd wskazał, że ochrona konsumentów wymaga kompleksowego podejścia, zgodnego z regulacjami unijnymi i orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE. Nawet jeśli opłaty pobierane przez pożyczkodawcę nie przekraczają ustawowych limitów, mogą prowadzić do naruszenia równowagi kontraktowej, jeśli w sposób nieproporcjonalny obciążają konsumenta.
Sąd Najwyższy podkreślił, że w przypadku podejrzenia naruszenia praw konsumenta sądy mają prawo badać, czy postanowienia dotyczące pozaodsetkowych kosztów kredytu nie są nieuczciwe. Istotnym kryterium jest to, czy konsument miał realną możliwość negocjowania warunków umowy i czy koszty, jakie ponosi, nie prowadzą do nadmiernej korzyści pożyczkodawcy kosztem konsumenta.
Przy ocenie uczciwości postanowień umowy należy uwzględnić, czy pobierane opłaty nie są sposobem na przeniesienie kosztów działalności gospodarczej pożyczkodawcy na konsumenta. Wysoka prowizja, która nie znajduje uzasadnienia w realnych kosztach udzielenia pożyczki, może prowadzić do sytuacji, w której konsument ponosi nieuzasadnione wydatki.
Dla konsumentów wyrok ten oznacza większe możliwości kwestionowania wysokich pozaodsetkowych kosztów kredytu, nawet jeśli pożyczkodawca działał w granicach prawa. Sąd może badać, czy opłaty są zgodne z dobrymi obyczajami i czy nie prowadzą do rażącej nierównowagi między stronami.
Pożyczkodawcy natomiast muszą liczyć się z tym, że pobieranie wysokich prowizji czy opłat dodatkowych nie będzie już automatycznie uznawane za zgodne z prawem tylko dlatego, że mieści się w ustawowych limitach. Konieczne będzie uzasadnienie każdej opłaty i wykazanie, że jest ona adekwatna do ponoszonych przez pożyczkodawcę kosztów.
Wyrok ten wzmacnia pozycję konsumentów i wskazuje na konieczność transparentnego określania kosztów kredytu, tak aby nie prowadziły one do nadmiernego obciążenia pożyczkobiorcy.
